Τι είναι η Ιστορία ?

Η ιστορία είναι η μελέτη των ανθρώπων, των πράξεων, των αποφάσεων, των αλληλεπιδράσεων και των συμπεριφορών. Η ιστορία είναι αφηγήσεις. Από το χάος προέρχεται η τάξη. Επιδιώκουμε να κατανοήσουμε το παρελθόν προσδιορίζοντας και διατάσσοντας «γεγονότα». και από αυτές τις αφηγήσεις ελπίζουμε να εξηγήσουμε τις αποφάσεις και τις διαδικασίες που διαμορφώνουν την ύπαρξή μας. Ίσως θα μπορούσαμε ακόμη και να αποστάξουμε μοτίβα και μαθήματα για να καθοδηγήσουμε –αλλά ποτέ να καθορίσουμε– τις απαντήσεις μας στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σήμερα. Η ιστορία είναι η μελέτη των ανθρώπων, των ενεργειών, των αποφάσεων, των αλληλεπιδράσεων και των συμπεριφορών.

Είναι τόσο συναρπαστικό ένα θέμα γιατί περικλείει θέματα που εκθέτουν την ανθρώπινη κατάσταση σε όλες τις εκφάνσεις της και που αντηχούν διαχρονικά: εξουσία, αδυναμία, διαφθορά, τραγωδία, θρίαμβος… Πουθενά αυτά τα θέματα δεν είναι πιο ξεκάθαρα από την πολιτική ιστορία, ακόμα ο απαραίτητος πυρήνας του πεδίου και η πιο ουσιαστική από τις μυριάδες προσεγγίσεις στη μελέτη της ιστορίας. Ωστόσο, η πολιτική ιστορία έχει ξεφύγει από τη μόδα και στη συνέχεια σε ανυποληψία, κακώς δαιμονοποιημένη ως μπαγιάτικη και άσχετη. Το αποτέλεσμα ήταν να διαβρωθεί σημαντικά η χρησιμότητα της παραγγελίας, της εξήγησης και της απόσταξης μαθημάτων από το παρελθόν.

Ο πρωταρχικός σκοπός της ιστορίας είναι να βρεθεί στο επίκεντρο μιας ποικίλης, ανεκτικής, διανοητικά αυστηρής συζήτησης σχετικά με την ύπαρξή μας: τα πολιτικά μας συστήματα, την ηγεσία, την κοινωνία, την οικονομία και τον πολιτισμό μας. Ωστόσο, η ανοιχτή και ελεύθερη συζήτηση –όπως σε πολλούς τομείς της ζωής– λείπει πολύ συχνά και δεν είναι δύσκολο να εντοπιστεί η αιτία αυτής της μισαλλοδοξίας.

Η συγγραφή ιστορίας μπορεί να είναι ένα ισχυρό εργαλείο. έχει διαμορφώσει ταυτότητες, ιδιαίτερα σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον, παρέχει σε όσους ελέγχουν την αφήγηση τη δυνατότητα να νομιμοποιούν ή να δυσφημούν ενέργειες, γεγονότα και άτομα στο παρόν. Ωστόσο, το να καθοδηγεί κανείς την ιστορία και να τη στέλνει στη μάχη απλώς για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του παρόντος είναι κατάχρηση και κατάχρηση.

Η ιστορία δεν πρέπει ποτέ να είναι όπλο στην καρδιά των πολιτιστικών πολέμων. Δυστυχώς, για άλλη μια φορά, το χειρίζονται αδέξια εκείνοι που επιδιώκουν σκόπιμα να επιβάλουν μια σαφή ιδεολογική ατζέντα. Η Ιστορία γίνεται το κουμπάρο της πολιτικής ταυτότητας και του αυτομαστιγώματος. Αυτό προωθεί μόνο φτωχές, μονοδιάστατες κατανοήσεις του παρελθόντος και μειώνει συνεχώς τη χρησιμότητα του πεδίου. Η ιστορία βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. πρέπει να αρνηθεί να ακολουθήσει την τάση των καιρών.

Οποιαδήποτε διεξοδικά ερευνημένη και τεκμηριωμένη μελέτη οποιασδήποτε πτυχής του παρελθόντος μετράει, για μένα, ως ιστορία. Προτιμώ τους ιστορικούς που διερευνούν το «γιατί» και το «πώς», αλλά, συνολικά, πιστεύω ότι το πεδίο εφαρμογής μας πρέπει να είναι όσο το δυνατόν ευρύτερο και καθολικό. Είμαι αρκετά μεγάλος για να θυμάμαι μια εποχή που η ιστορία των γυναικών ήταν ένα ξεχωριστό πεδίο –αφημένο, σε πολλά πανεπιστήμια, στα προγράμματα Γυναικείων Σπουδών– και η ύπαρξη μη λευκών ανθρώπων αναγνωρίστηκε από τους ιστορικούς μόνο στο πλαίσιο της αυτοκρατορικής ιστορίας.

Τότε (1960) τα τμήματα Αγγλικών, Ανθρωπολογίας και ακόμη και Ιστορίας της Επιστήμης ήταν συχνά πιο περιπετειώδη όσον αφορά την ιστορία των «άλλων», αλλά το έργο τους, όπως μας είπαν συχνά «πραγματικοί» ιστορικοί, δεν ήταν σωστή ιστορία: «χρησιμοποιούν τα μυθιστορήματα ως αποδεικτικά στοιχεία, για χάρη του παραδείσου!» «Έχει βρεθεί κάποιο από αυτά κοντά σε αρχείο;»

Αν τα πράγματα είναι καλύτερα σήμερα στα τμήματα Ιστορίας, είναι επειδή τα πειθαρχικά σύνορα έχουν ξαναχαραχθεί. Αλλά εξακολουθούμε να έχουμε τα σύνορά μας, τα οποία δεν επιβάλλονται όλα από τους θεσμούς ή τις χρηματοδοτικές αρχές μας. Πόσα τμήματα Ιστορίας θα απέκλειαν μια κατά τα άλλα εξαιρετική υποψήφια μόνο επειδή οι πηγές της είναι κυρίως λογοτεχνικές; Πολλά, τολμώ να πω, συμπεριλαμβανομένων των δικών μου. Πολλές από τις παλιές προσηλώσεις του γηπέδου μπορεί να έχουν εξαφανιστεί, αλλά αρκετοί απαρχαιωμένοι φράχτες εξακολουθούν να περιμένουν μια εύστοχη μπότα.

Η πολιτική, οικονομική και κοινωνική ιστορία είναι, αναμφίβολα, ουσιαστική. το ίδιο και η ιστορία της Ευρώπης και της Αμερικής. Δεν είναι όμως το άλφα και το ωμέγα της Ιστορίας ως πειθαρχίας. Εξακολουθούμε να μην δίνουμε αρκετή προσοχή στις ιστορίες των ιδεών, των τεχνών, της ιατρικής, της φιλοσοφίας, της ψυχαγωγίας, της τεχνολογίας, είτε στην Ευρώπη είτε στην Αμερική είτε αλλού. Ούτε νιώθουμε ιδιαίτερα άνετα με τις βιογραφικές προσεγγίσεις της ιστορίας. Κανένα από αυτά τα δυνητικά εμπλουτιστικά θέματα δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί αν δεν απορρίψουμε την αταβιστική μας εξίσωση του αρχείου με μια συλλογή από κιτρινισμένες δέσμες χαρτιού.

Αλλά είναι ένα περίεργο γεγονός ότι Τι είναι Ιστορία; παραμένει ένα σημείο αναφοράς για καθηγητές και μαθητές παντού. Εξάλλου, πολλά από τα επιχειρήματα του Carr και οι συζητήσεις στις οποίες συνεισέφερε μπορεί να μας φαίνονται τώρα, καθώς προσπαθούμε να απαντήσουμε στην ερώτηση, ως γραφικά αρχαϊκή. Τα ενδιάμεσα 60 χρόνια περιλαμβάνουν τον μεταμοντερνισμό, την άνοδο της ιστορίας των φύλων και την «άνθηση της μνήμης», για να αναφέρουμε ένα μικρό δείγμα. Οι σημερινοί μαθητές κατοικούν σε ένα εντελώς διαφορετικό πνευματικό σύμπαν.

Οι ιδέες του Carr αντηχούν σαφώς περισσότερο με τις σύγχρονες ευαισθησίες μας απ’ ό,τι εκείνες των επικριτών του, οι οποίοι παρέμειναν προσκολλημένοι στην ιδέα ενός αντικειμενικού ιστορικού απεριόριστου από όλες τις τρέχουσες υποθέσεις. Αντίθετα, ο Carr είδε την ιστορία ως θεμελιωδώς μια πειθαρχία επίλυσης προβλημάτων. Όχι μόνο οι ιστορικοί πρέπει να απορρίπτουν την ψευδαίσθηση ότι θα μπορούσαν με κάποιο τρόπο να σταθούν έξω από τον κόσμο στον οποίο ζουν, υποστήριξε. Στην πραγματικότητα θα πρέπει να ενστερνιστούν το γεγονός ότι η μελέτη του παρελθόντος θα μπορούσε να προσανατολιστεί στις ανάγκες του παρόντος.

Μπορεί κανείς να δει αμέσως την έκκληση ενός τέτοιου επιχειρήματος σήμερα. Σε έναν ακαδημαϊκό κόσμο όπου οι ανθρωπιστικές επιστήμες βρίσκονται υπό μεγαλύτερη πίεση να δικαιολογήσουν τη σημασία τους από ποτέ, η μελέτη «το παρελθόν για χάρη του παρελθόντος» δεν το κόβει πλέον. Αλλά δεν νομίζω ότι αυτή είναι όλη η ιστορία.

Αντιθέτως, η διαρκής γοητεία με τον Carr αντανακλά κάτι πολύ πιο θεμελιώδες στο πώς βλέπουμε τη σχέση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος. Για παράδειγμα, είμαστε σίγουρα λιγότερο διατεθειμένοι από τις προηγούμενες γενιές να απαιτούμε άκαμπτες διχοτομίες μεταξύ της «ιστορίας» από τη μια πλευρά και της «μνήμης» ή της «κληρονομιάς» από την άλλη. Επιπλέον, είμαστε πιο δημοκρατικοί σε ποιους πιστεύουμε ότι ανήκει η ιστορία: ποιους από το παρελθόν περιλαμβάνει και ποιους στο παρόν μπορούν να ωφεληθούν από αυτήν.

Κάθε ιστορικός θα δει τη σχέση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος διαφορετικά. Αλλά ήταν το μεγάλο επίτευγμα του Carr να αναγνωρίσει τις εντάσεις αυτής της σχέσης ως την ίδια τη μηχανή της ίδιας της πειθαρχίας.